Nieuw: Rotavirusvaccinatie voor baby’s in Nederland!
- dr. Heleen Lameijer - SEH arts, wetenschapper en eigenaar van Make Science Work
- 17 jun
- 8 minuten om te lezen
Toen ik een paar maanden geleden bij het consultatiebureau was voor mijn “22-weken prik” tijdens mijn 2e zwangerschap, werd me verteld dat mijn baby straks, na de geboorte, ook een Rotavirusvaccin kan/zal krijgen. Iets wat nieuw is in het Rijksvaccinatieprogramma, en waar ik als spoedeisende hulp arts ook het fijne nog niet van wist. Tijdens mijn verlof heb ik nu eindelijk tijd om uit te zoeken wat dit nou precies is, en of ik het zinvol vind voor mijn baby. In deze blog lees je de informatie inclusief mijn eigen overwegingen zodat jij ook een afgewogen besluit kunt maken.
Allereerst: wat is het rotavirus?
Het rotavirus is een veelvoorkomend en zeer besmettelijk virus dat vooral baby’s en jonge kinderen treft. Het veroorzaakt een maagdarminfectie, wat leidt tot onder andere braken, diarree en koorts.
Good to know: vrijwel elk kind raakt in de eerste jaren besmet met het rotavirus
Dat is dus opzich niet zo gek, en hóeft ook niet erg te zijn. Meestal gebeurt de besmetting tussen de 6 maanden en 2 jaar. Hoewel de meeste kinderen vanzelf herstellen, kunnen sommige baby’s ernstig ziek worden en in het ziekenhuis belanden vanwege uitdroging. Dit is speciaal voor baby’s een probleem omdat ze nog niet zoveel bloedvolume hebben als grotere kinderen en volwassenen. Een ‘beetje’ uitdroging kan dus al snel te veel zijn en ernstig zijn bij een baby. De vaccinatie is er dus ook in principe voor baby’s en dus voor in de eerste levensmaanden, en niet primair voor daarna (al lopen de onderzoeken tot 5 jaar - zie verderop in de blog). Hoewel ik me kan voorstellen dat de vaccinatie-optie ook (in de toekomst) voor bepaalde kwetsbare oudere kinderen kan gaan gelden, gaat deze blog daar dus niet over.
Oké, als bijna elk kind het rotavirus krijgt, is het dan wel ernstig?
Zoals gezegd: voor gezonde en wat oudere kinderen is het rotavirus meestal vervelend, maar niet levensbedreigend. Voor jonge baby’s of kinderen met een kwetsbare gezondheid kan het echter wel gevaarlijk zijn. In 2017 gaf de Gezondheidsraad het advies om in ieder geval kinderen uit risicogroepen hiermee te beschermen. (1) Het ging daarbij om kinderen die bijvoorbeeld te vroeg geboren zijn, kinderen met een te laag geboortegewicht of kinderen met een aangeboren afwijking.
Er werd eerst vooral gekozen voor alleen de risicogroepen omdat het vaccin relatief duur was ten opzichte van de effectiviteit (kosteneffectiviteit), terwijl in andere landen al langer de hele groep kinderen het vaccin aangeboden krijgt. Na nieuw onderzoek heeft de gezondheidsraad zijn besluit heroverwogen: het lijkt toch effectief genoeg om de hele groep jonge kinderen het vaccin aan te bieden. (1-5)
Bijzonder feitje: inmiddels blijkt uit nieuw onderzoek dat juist in de risicogroepen vaccinatie minder goed lijkt te beschermen tegen ziekenhuisopname. (5) Dit kan te maken hebben met de onrijpheid van het immuunsysteem bij bijvoorbeeld te vroeg geboren kinderen, maar kan ook gewoon iets te maken hebben met de kwaliteit van het onderzoek wat hiernaar gedaan is (relatief kleine groep, en maar 1 shot van het vaccin – inmiddels worden 2 shots aanbevolen). Beter onderzoek in deze groep is dus nog nodig om hier echt iets goeds over te kunnen zeggen. In de rest van de blog heb ik het dan ook over de kinderen die níet in een risicogroep vallen.
Hoeveel kinderen worden in Nederland opgenomen met een rotavirusinfectie?
In Nederland worden namelijk jaarlijks gemiddeld 3.600 kinderen jonger dan vijf jaar in het ziekenhuis opgenomen vanwege een rotavirusinfectie. (Deze cijfers zijn van 2014-2019, van na 2019 zijn ook nog wat cijfers, die iets lager liggen. Dit is waarschijnlijk omdat toen de coronamaatregelen nog golden en er daardoor minder kinderen besmet en ernstig ziek werden van allerlei virussen, waaronder ook het rotavirus – vandaar dat ik hier de cijfers uit 2014-2019 noem).(1)
Om welk vaccin gaat het?
In Nederland is gekozen voor het vaccin Rotarix®, maar er zijn ook andere vaccins beschikbaar. (1) (extra aanvulling: dit vaccin wordt al jaren in andere landen gebruikt, ook in het vaccinatieprogramma, en is dus niet nieuw). Rotarix is een levend verzwakt vaccin, oftewel, het bevat een verzwakte vorm van het echte rotavirus. Hierdoor leert het lichaam het virus herkennen en bestrijden, zonder dat je kindje ernstig ziek wordt.
Het immuunsysteem wordt dus op precies dezelfde manier geactiveerd als bij een daadwerkelijke infectie, maar het virus zelf is te zwak om je ziek te maken. Doordat het kind middels dit vaccin alvast afweer opbouwt tegen het virus is de kans op ziek worden minder groot en de kans op ernstig ziek worden ook (zie hieronder).
Rotavirusvaccinatie is geen prik!
En, wat anders is dan de meeste vaccinaties, is dat het niet gaat om een prik. De vaccinatie wordt namelijk via de mond gegeven in de vorm van een zoete vloeistof (drinkvaccin). Het bestaat uit 2 dosis voor een optimale werking. (1)
Welk vaccinschema is er gekozen?
De 1e dosis wordt gegeven tussen de 6 en 9 weken en de 2e rond de 3 maanden. Belangrijk: de eerste dosis moet waarschijnlijk vóór 12 weken worden gegeven. (1) Daarna is de kans op een mogelijke zeldzame bijwerking mogelijk - maar niet zeker- iets groter (zie verderop in deze blog)
Effect van vaccinatie tegen het rotavirus op overlijden
In de onderzoeken die tot nu toe zijn gedaan wordt vooral gekeken naar ernstige diarree en ziekenhuisopname door het rotavirus, en niet per se naar overlijden als gevolg van virusinfectie of ernstige diarree. Specifiek in Nederland is dit gelukkig ook erg zeldzaam, en is het mijns inziens dus ook zinvoller om te kijken naar de kans op ernstige diarree en dus uitdroging en ziekenhuisopname, dan naar sterfte. Doordat de sterfte sowieso al laag is – door de goede zorg in Nederland – zal daar het verschil van vaccinatie dus ook niet heel goed in zichtbaar zijn.
Effect van vaccinatie tegen het rotavirus op het krijgen van ernstige diarree
Een meta-analyse uit 2018/19 (dit is -mits goed gedaan- de “hoogste vorm” van wetenschappelijk onderzoek – alle gegevens van alle onderzoeken worden hierbij samen op 1 grote hoop gegooid en dan in totaal geanalyseerd) toonde bij in totaal 216.480 kinderen in 55 onderzoeken een goede effectiviteit van het vaccin. Belangrijk hierin is dat er 3 verschillende vaccins werden onderzocht.
Zoals gezegd, in Nederland is er gekozen voor het Rotarix® vaccin. (1) Voor dit vaccin specifiek waren er in dit onderzoek 36 verschillende onderzoeken op een hoop gegooid met in totaal 119.114 deelnemende kinderen. Alsnog een grote groep dus.
In deze groep vond men een vaccineffectiviteit in het tegengaan van ernstige diarree als gevolg van rotavirus bij kinderen gedurende het eerste levensjaar van 84%. Een klein deel kreeg dus alsnog ernstige diarree, maar een groot deel niet. (2)
Effect van vaccinatie tegen het rotavirus op ziekenhuisopname
In een andere systematische review werden 105 onderzoeken op een hoop gegooid. (3) Hiervan ging iets meer dan de helft van de onderzoeken over het vaccin zoals het nu in Nederland gebruikt wordt. Vaccinatie tegen rotavirus bij kinderen jonger dan één jaar resulteerde in een mediane daling in ziekenhuisopname als gevolg van de rotavirus van 78% (waarbij dit kon schommelen tussen 65-85%) en in een mediane daling in ziekenhuisopname als gevolg van braken/diarree in het algemeen van 39% (wat schommelde tussen 27-47%). (3) Bij kinderen jonger dan vijf jaar was deze daling respectievelijk 66% (49-76%) en 38% (26-44%). De effectiviteit lijkt dus het groots bij kleine kinderen, zoals ook verwacht.
In een recenter Duits onderzoek werd gekeken naar het effect van vaccinatie door de periode van voor de introductie van de vaccinatie in het vaccinatieschema te vergelijken met de periode daarna. (4) De onderzoekers vonden dat gastro-enteritis (braken en diarree) door het rotavirus in het algemeen bij kinderen jonger dan vijf jaar die niet opgenomen hoefden te worden daalde met 74% en ziekenhuisopname daalde met 70%. (4) Geen 100% effect dus, maar toch weer best wat!
Bijwerkingen van vaccinatie tegen het rotavirus
De meeste kinderen krijgen geen of milde bijwerkingen, zoals lichte diarree, prikkelbaarheid, slecht slapen. Ze worden dus gewoonweg een beetje ziek, wat ook logisch is omdat ze een zwak rotvirus toegediend hebben gekregen en het immuunsysteem aan de slag gaat. Deze bijwerkingen duren meestal maar een dag of twee. (1)
Maar, er is mogelijk een zeer zeldzame bijwerking van rotavirusvaccinatie: darminvaginatie
Er wordt in de onderzoeken genoemd dat er na vaccinatie mogelijk een kleine verhoogde kans is (minder dan 1 op 50.000) op een zeldzame darmaandoening: een darminvaginatie. Hierbij schuift een deel van de darm in een ander deel, wat een verstopping kan geven. Dit is iets wat in het ziekenhuis behandeld moet worden.
In de nieuwste onderzoeken vindt men overigens een kleine toename van invaginaties als ze puur kijken hoe vaak het in de verschillende groepen voorkomt, maar dit verschil is niet statistisch significant. (1-5) Oftewel: het verschil kan nog op toeval gebaseerd zijn. Dat kan komen doordat het gewoonweg niet door het vaccin komt (het kan namelijk ook gewoon door infecties veroorzaakt worden), óf omdat de kans überhaupt zo klein is dat het verschil er wel is maar niet goed meetbaar is in de onderzoeksgroepen. Voor de zekerheid noem ik het daarom in deze blog dus wel.
Symptomen van een invaginatie (die dus ook door hele andere zaken als vaccinatie veroorzaakt kan worden zoals een infectie überhaupt, poliep, of divertikel) zijn hevige, aanhoudende buikpijn, harde huilbuien, braken, bloed bij de ontlasting. Voor de zekerheid krijgen kinderen met eerdere darminvaginaties momenteel het vaccin niet. (1)
Wat kies ik zelf straks voor mijn baby? Wel of niet vaccineren tegen rotavirus?
Zonder je te willen beïnvloeden (want ik geloof écht dat je je eigen keuzes mag en moet maken - hopelijk lukt dat je met de informatie uit deze blog) deel ik wel graag met je waar ik voor kies met betrekking tot deze vaccinatie voor mijn baby.
Goed om hierbij te weten: ook als arts kies niet altijd zomaar klakkeloos voor vaccinatie, met name niet wanneer ik het voor mijn kind niet zinvol genoeg vind (op dat moment). Zo heb ik bijvoorbeeld niet gekozen voor RS-vaccinatie tijdens mijn zwangerschap omdat ik in de zomer beval, wanneer de kans op RS-besmetting zo laag is dat vaccinatie weinig zinvol is. (Let op: dit gaat dus specifiek over mijn situatie en kan voor jou anders zijn! Lees meer over deze vaccinatie in deze blog. Binnenkort volgt hierover een update want er zijn nieuwe wijzigingen in het vaccinatieprogramma m.b.t. RS-vaccinatie die mogelijk ook mijn mening weer doen wijzingen!).
Anyway; ik kies er in dit geval voor om mijn baby straks wel het rotavirusvaccin te geven. Hoewel het weinig effect zal hebben op gelukkig al heel erg lage sterftekans door de goede zorg in Nederland (en we hierover uit wetenschappelijk onderzoek dus weinig weten) vind ik het vaccin goed genoeg werkzaam tegen ernstige diarree en ziekenhuisopname. En dat vind ik belangrijk: uitdroging en ziekenhuisopname met zo’n klein kindje gaat je immers niet in de koude kleren zitten, ook niet als ouder. Als ik die kans een heel stuk kleiner kan maken (want voorkomen kan je het niet helemaal – het vaccin werkt immers niet 100%), dan doe ik dat graag: zowel voor mijn baby als mezelf!
En makkelijk, dat is het zeker: 2 keer een goed drinkbaar drankje in die eerste maanden vind ik echt heel goed te overzien. Het risico op een darminvaginatie vind ik nihil, en bovendien vind ik het bewijs dat dit door de vaccinatie zou komen echt te mager (zeker omdat het gewoon door infecties veroorzaakt kan worden).
Tip: Heb je nog vragen? Stel ze vooral bij jouw consultatiebureau! Dit geldt ook voor adviesvragen over kinderen die binnen een risicogroep vallen en waarbij het nut van vaccinatie nu iets minder duidelijk is.
Nieuwe blogs vol informatie direct via e-mail ontvangen zodra ik er weer een geschreven heb? Schrijf je in op mijn nieuwsbrief, helemaal gratis! Inschrijven doe je hier
Referenties
