Het nieuws staat er vol van de afgelopen dagen: nieuwe uitbraken van infectieziekten die er eigenlijk al niet meer écht waren in Nederland, zoals mazelen.(1) In deze blog vertel ik je wat mazelen nou precies is, waarom het nu weer opspeelt en of we ons hier zorgen om moeten maken.
Uitbraak van Mazelen: niet alleen in Nederland
Hoewel de Nederlandse media zich met name focussen op de recente uitbraak van mazelen in Nederland, is het niet alleen een Hollands probleem. (1,2,4) Wereldwijd zien we de uitbraak van mazelen toenemen in landen waar mazelen tot voor kort eigenlijk niet voor kwam, zoals de Verenigde staten. In de VS wordt vooral gezien dat reizende Amerikanen de mazelen meenemen als souvenir uit landen waar mazelen nog wél veel voorkomt (want niet overal is het vrijwel uitgeroeid). Waarschijnlijk speelt dit ook in Nederland een rol. Maar hoe kan het dan dat mensen dit nu opeens weer meenemen en krijgen? En is dit gevaarlijk?
Wat is mazelen eigenlijk?
Mazelen is een ontzettend besmettelijke virale ziekte, welke zich verspreid van persoon tot persoon via direct contact tussen mensen en druppels. Een beetje zoals Covid-19 dus. De incubatietijd, dus de tijd die het duurt voordat je ziek wordt na besmetting, is 10-12 dagen. Echte symptomen krijg je dan binnen 7-14 dagen. Oftewel: je bent heel lang voordat je symptomen krijgt nog symptoomvrij, maar al wel besmettelijk (meestal zo’n 4 dagen voor je eerste symptoom).
Mazelen is enorm besmettelijk
Dit verklaart onder andere de enorme besmettelijkheid. Elke persoon met mazelen besmet namelijk zo’n 12-18 anderen (!!) en 90% van de mensen die met het virus in contact komt wordt ook daadwerkelijk besmet (als deze mensen niet gevaccineerd zijn)!(4)
Wat zijn de symptomen van mazelen?
Mensen met mazelen kunnen verschillende symptomen hebben, waarvan de ernst varieert per persoon. Vaak hebben mensen hoge koorts (tot wel 40,5ºC), een vlekkerige jeukende uitslag die zich verspreidt van eerst het hoofd, dan naar de romp en daarna pas naar de ledematen. Ook kunnen wittige vlekken in de mond ontstaan. Heel typisch hebben mensen de combinatie van hoest, snot en een oogontsteking (rood oog). Ook diarree en oorontsteking komt voor.
Allemaal naar, maar over het algemeen niet vreselijk, toch?
Mazelen kan echter ook andere gevolgen hebben die heftiger zijn. We zien namelijk ook mensen die echt heel ziek worden van de mazelen, onder andere doordat zij ernstige longontsteking of leverontsteking krijgen, welke dodelijk kunnen zijn.(3) Daarnaast kunnen mensen ook bloedarmoede krijgen of problemen met de stolling (te weinig bloedplaatjes, een trombocytopenie of pancytopenie).(4)
De meest ernstige complicatie van mazelen is een hersenontsteking (encefalitis). Deze kan dodelijk kan zijn (getallen liggen rond de 15%). Ook als je de encefalitis overleefd heb je een behoorlijk risico op blijvende neurologische schade (tot zo’n 25% van de mensen die een Mazelen-encefalitis gehad hebben houdt enige vorm van hersenschade over). (4)
Hoe vaak komt ernstig ziek worden van mazelen dan daadwerkelijk voor?
Nou, in Nederland nauwelijks. Omdat we (tot voor kort) een hele goede vaccinatiegraad hadden. Als er überhaupt weinig mensen ziek worden, worden er al helemaal weinig mensen érnstig ziek.
In de rest van de wereld zit dat echter anders, ómdat mazelen daar meer voor komt en de zorg er vaak minder goed is. Hier sterft zo’n 1 op de 1000 tot zelfs 1 op de 100 mensen aan mazelen! Hartstikke veel dus! En om het nog even wat erger te maken: het gaat hierbij vooral om kinderen. (4)
Kun je mazelen ook behandelen?
Ja en nee. Er is geen specifiek medicijn tegen de mazelen.(2) Wel kunnen mensen soms behandeld worden met antilichamen. De rest van de behandeling is vooral ondersteunend (koorts remmen, vocht toedienen en dergelijke).
Mazelen en vitamine A
Geinig weetje: hoewel heel veel onderzoek naar het effect van vitamines bij bepaalde ziektes inclusief infectieziekten niets oplevert, is er voor mazelen wel enig bewijs voor Vitamine A.(4) Een hoge dosis vitamine A (echt megadoses van 50.000-200.000 eenheden) kan de sterfte door mazelen bij kinderen jonger dan 2 jaar mogelijk verminderen en wordt aanbevolen als zij de mazelen al hebben.
Vitamine A lijkt echter niets te doen in het voorkómen van besmetting en ziek worden van mazelen, dus preventies slikken heeft geen zin. Het is ook zeker geen baat-het-niet-dan-schaad-het-niet verhaal want slikken van vitamine A kan ook nadelen hebben, de meest bekende voor zwangere vrouwen. Bij hen kan bijslikken van Vitamine A schadelijk zijn voor de foetus.
Gelukkig is er wat preventief aan te doen: het vaccin tegen mazelen
Het mazelenvaccin is namelijk zeer effectief! Na een eerste dosis is 93% van de mensen beschermd en na een tweede dosis 97-99%!(2) In Nederland wordt gestart met vaccinatie vanaf de leeftijd van 14 maanden via het Bof-Mazelen-Rode hond vaccin. Het is een vaccin wat al erg lang bestaat, namelijk sinds 1976.(6)
Het BMR vaccin tegen mazelen
Het vaccin is een levend-verzwakt virus. Oftewel: het geeft een klein beetje onschadelijk gemaakt virus, waar het lichaam zelf antistoffen op kan maken. Bijwerkingen van de vaccinatie zijn onder andere koorts, roodheid en soms gewrichtsklachten. Bij 1 op de 20.000 kinderen treedt na de vaccinatie een tijdelijk tekort aan bloedplaatjes op wat vanzelf weer hersteld, en soms kunnen kinderen een koortsstuip krijgen (1 op de 5.000-10.000 kinderen).(2) Ter vergelijking: koortsstuipen komen überhaupt vaker voor bij kinderen, zo’n 5% van alle kinderen tussen de 6 maanden en 5 jaar heeft wel eens een koortsstuip doorgemaakt, los van vaccinatie.
Ooit is er een onderzoek uit gekomen die het BMR vaccin linkt aan het ontstaan van Autisme. Dit bleek niet te kloppen, en de onderzoeker zelf bleek ook niet zo netjes. Hij pleegde zelfs tijdens de rechtszaak tegen deze studie fraude. Omdat dit destijds uitgebreid de media heeft gehaald, wordt nog steeds door sommige mensen de link gelegd tussen het vaccin en autisme, ondanks afwezigheid van bewijs.
Ondanks dat het vaccin al zo lang bestaat, er veel onderzoek naar is gedaan en ontzettend goed beschermd tegen een ziekte die zeker niet goedaardig is, kiezen toch steeds meer mensen er voor om zichzelf en hun kinderen niet te vaccineren. Deels door het niet kloppende onderzoek wat ik net beschreef. Doordat mazelen zo besmettelijk is, kan dit zorgen voor een nieuwe uitbraak, zoals momenteel ook gezien wordt.
Is het erg dat steeds meer mensen ongevaccineerd zijn tegen de mazelen?
Het antwoord hierop is denk ik ja: en vooral voor jonge kinderen. Dit geldt vooral voor kinderen die nog niet gevaccineerd konden worden omdat ze nog te jong zijn (<14 maanden in Nederland) en die bijvoorbeeld op de crèche wel besmet zouden kunnen worden door andere kinderen. Nogmaals, hoewel het merendeel van de zieke kinderen geen ernstige complicaties zal krijgen, is er een kans aanwezig dat dit wél gebeurt.
Maar het kan ook kwaad voor de bewust ongevaccineerde mensen/kinderen zelf. Ook voor hen geldt natuurlijk dat de kans dat zij ernstig ziek worden aanwezig is, al wordt wederom het merendeel van de kinderen dit niet.
Dat laatste klinkt misschien geruststellend, en dat is het ergens ook. Al met al kan je in Nederland op dit moment vrij veilig ervoor kiezen om je kind niet te laten vaccineren, ómdat mazelen én niet veel voor komt, én ernstige complicaties minder vaak voorkomen dan milde ziekte. Je kunt daarin dus de afweging maken dat door die combinatie de kans dat jouw kind ernstig ziek wordt van de mazelen voor jou klein genoeg is.
Maar dit geeft wel risico’s
Allereerst is het natuurlijk zo dat hoe minder mensen gevaccineerd zijn, hoe groter de kans is dat het kind mazelen gaat doormaken. Waar op dit moment de kans dat een ongevaccineerd kind de mazelen krijgt nog klein is, doordat het kind als het ware beschermd wordt door mensen die wel gevaccineerd zijn (die daardoor niet ziek worden en het virus niet doorgeven), wordt de kans groter wanneer meer mensen niet gevaccineerd zijn. De afweging die je moet maken wordt daarmee misschien ook anders.
Daarnaast kán een ongevaccineerde persoon met mazelen een gevaccineerde persoon besmetten, al is die kans heel erg klein. De vaccinatie werkt immers niet 100%. De kans dat iemand die gevaccineerd is tóch besmet wordt, en dan ook nog eens ernstig ziek wordt, is weliswaar niet heel groot, maar wel mogelijk. Bovendien zullen we dat vaker gaan zien wanneer mazelen weer vaker voorkomt.
Dit betekent dus ook dat je, als ongevaccineerde, jonge kinderen besmetten die (nog) niet gevaccineerd zijn. Uiteraard kun je hier rekening mee houden als je ziek bent, maar zoals je nu weet ben je al besmettelijk dagen voordat je symptomen krijgt. Het kán dus zo zijn dat jij een jong kind besmet die nog niet gevaccineerd is terwijl je zelf niets door hebt. En dat kind kán ernstig ziek worden.
Los van deze ethische vraagstukken, is er nog iets anders wat mensen in overweging moeten nemen. De late complicaties van mazelen.
Niet vaccineren? Dit weten veel mensen niet
Wanneer je “natuurlijke” immuniteit verkiest boven een vaccin: dus de ziekte doormaken om immuniteit te verkrijgen, is het belangrijk om twee dingen te realiseren. Allereerst: middels vaccinatie met een verzwakt virus krijg je dezelfde immuniteit. Het een is niet minder natuurlijk dan het andere. Maar er zit ook een risico aan het doormaken van mazelen, los van het potentiële risico om ernstig ziek te worden.
Vaccineren vs. mazelen door laten maken
Als je mazelen doormaakt word je daarna immuun (uitzonderingen daargelaten), net als na vaccinatie. Er is alleen een zeldzame complicatie die jaren ná het doormaken van de mazelen (zelfs 10 jaar daarna) nog kan optreden: een dodelijke neurologische hersenaandoening ( subacute scleroserende panencephalitis).(5) En dit zien we niet na vaccinatie.
Oftewel: Een ongevaccineerd kind dat de mazelen doormaakt (en zo immuniteit verkrijgt) kan in de puberteit of later in het leven alsnog ernstig ziek worden en doodgaan aan een late complicatie van mazelen. En hoewel deze complicatie gelukkig zeldzaam is, maak je mazelen dus ook liever niet door om je immuniteit te krijgen. Althans, ik in ieder geval niet.
Mijn kind en de huidige mazelen uitbraak
Dan als laatste een vraag die ik mijzelf, als moeder van een kind van 12 maanden, heb afgevraagd, namelijk: loopt mijn kind (die vanwege haar leeftijd de vaccinaties nog niet heeft gehad) met deze uitbraak gevaar? Ik denk nu (half maart 2024) nog niet. Tot nu toe zijn de uitbraken klein geweest, en nog goed in te dammen.
De vaccinatiegraad ligt dan momenteel wel lager dan eerder, alsnog zijn veel mensen gevaccineerd en verkleinen daarmee het risico dat mijn kind besmet raakt (waarvoor dank). Ik maak me geen zorgen, maar volg het nieuws wel op de voet. In het verleden kregen kinderen namelijk bij grote uitbraken soms wel eerder hun mazelenvaccinatie. (2). Het zou wat mij betreft dus niet vreemd zou zijn wanneer, als de uitbraken toenemen, er binnenkort een uitnodiging voor vaccinatie bij ons op de deurmat valt.
Referenties:
Disclaimer: Deze blog is geschreven vanuit mijn perspectief als arts. Ik geef in deze blog geen medisch advies, maar probeer de informatie te geven waarmee jij zelf kunt beslissen. Bronnen heb ik geraadpleegd op 20-3-2024. Ik word niet betaald of gesponsord voor het schrijven van deze blog, noch door mijn ziekenhuis, noch door de overheid of de farmaceutische industrie. Voor meer actuele informatie: ga naar www.rivm.nl