Als je momenteel zwanger bent kom je voor weer een vaccinatie-keuze te staan: je kunt je namelijk sinds dit jaar ook laten vaccineren tegen het Respiratoir Syncytieel Virus (RS-virus), een virus dat bij jonge baby’s ernstige luchtweginfecties kan veroorzaken. In deze blog bespreek ik de afwegingen om je wel of niet te laten vaccineren tegen het RS-virus tijdens de zwangerschap, gebaseerd op de adviezen van de Nederlandse Gezondheidsraad en de Europese Medicijnen Autoriteit (EMA). Ook bespreek ik een alternatief voor vaccinatie: passieve immunisatie.
Allereerst, wat is het RS-virus en waarom is het gevaarlijk voor baby's?
Het RS-virus is een veelvoorkomende veroorzaker van luchtweginfecties. Hoewel de meeste mensen, inclusief volwassenen, er slechts milde symptomen zoals een verkoudheid van krijgen, kan het bij jonge baby’s leiden tot ernstig ziek worden door bijvoorbeeld een longontsteking of bronchitis. Vooral baby’s jonger dan zes maanden zijn kwetsbaar, omdat hun immuunsysteem nog niet volledig ontwikkeld is. (1)
Elk jaar worden duizenden baby’s in Nederland met het RS-virus opgenomen in het ziekenhuis. Het RS-virus is zelfs de belangrijkste oorzaak van ziekenhuisopname bij baby’s onder de 1 jaar in het winterseizoen. Des te meer reden om deze jonge groep te willen beschermen tegen dit virus!
Bescherming tegen het RS-virus: 4 opties
Baby’s en kwetsbare kinderen beschermen tegen het RS-virus kan op grofweg 4 manieren. De eerste manier is doordat het kind zelf een infectie met RS-virus doormaakt. Het kind is daarna tijdelijk beschermd tegen het RS-virus door de aanmaak van eigen antistoffen. Nadeel is natuurlijk wel dat het kind dan al ziek is geweest, en dat dit mogelijk ernstig is verlopen. Het is dus vooral beschermd tegen een 2e infectie.
Een andere manier is doordat de zwangere moeder het RS-virus krijgt tijdens de zwangerschap. De antistoffen die de moeder aanmaakt tegen het virus worden doorgegeven aan het kind waarbij het kind na de geboorte een aantal maanden beschermd is. Een nadeel hiervan is dat de zwangere zelf ook ziek kan worden. Infectieziekten bij zwangeren proberen we altijd zo veel mogelijk te vermijden vanwege een risico op onder andere vroeggeboorte.
Het liefst willen we dus óf de zwangere op een veiligere manier het virus laten doormaken (vaccinatie, wat zal zorgen dat antistoffen aan de baby worden doorgegeven) óf het kwetsbare kind niet ziek laten worden óndanks infectie. Dit laatste zou theoretisch kunnen door vaccinatie van baby’s tegen het RS-virus (maar dit vaccin bestaat nog niet/is nog niet onderzocht en goedgekeurd) óf doordat het op een andere manier dan via de moeder antistoffen toegediend krijgt (passieve immunisatie).
Hoe werkt vaccinatie tegen het RS-virus
Een nieuw RS-virusvaccin dat in 2023 is goedgekeurd in Europa en Nederland, is bedoeld voor zwangere vrouwen. (2,3) Het vaccin wordt in het derde trimester van de zwangerschap toegediend (tussen de 24 en 36 weken). Deze termijn heeft overigens (net als met andere vaccinaties tijdens de zwangerschap zoals de vaccinatie tegen Kinkhoest of de Griep) te maken met het feit dat een baby bij 24 weken levensvatbaar is. Voor die tijd vaccineren heeft daarom geen zin. Door vaccinatie maakt de moeder antistoffen aan die via de placenta aan de baby worden doorgegeven. De baby is dan vanaf de geboorte beschermd tegen het RS-virus, vooral in de eerste zes maanden. Maar waar is dit allemaal op gebaseerd?
Deep dive: De uitkomsten van het wetenschappelijk onderzoek naar deze vaccinatie van zwangeren tegen het RS-virus
Het Europese advies is gestoeld op 2 grote fase 3 onderzoeken, waarvan eentje zich specifiek of zwangeren en jonge kinderen focuste. Dit onderzoek bekeek 3682 moeders die het vaccin (merk: Abrysvo) kregen en vergeleek dit met 3676 moeders die een placebo (nep-vaccin) kregen. (4) Alle vrouwen waren tussen de 24 en 36 weken zwanger. Uiteindelijk werden er 3570 en 3558 kinderen gevolgd (niet omdat er in elke groep zo’n 100 waren overleden, maar omdat van niet elk kind genoeg data kon worden verzameld binnen de gestelde periode). Ernstige luchtwegaandoeningen binnen 90 dagen (bijna 3 maanden) na de geboorte kwam bij 6 kinderen uit de gevaccineerde groep voor, en bij 33 uit de placebo (dit berekent een effectiviteit van het vaccin, 81,8%). Als je kijkt over een periode van 180 dagen (bijna 6 maanden) gaat het op 19 en 62 kinderen (effectiviteit van het vaccin, 69,4%). Je ziet dus dat de werking van vaccinatie richting de 6 maanden afneemt: of dit na 4 maanden ook al zo is weten we niet, dat is niet gemeten. Kinderen van gevaccineerde moeders werden minder vaak opgenomen in het ziekenhuis vanwege een RS-virus infectie. Milde luchtwegaandoeningen waarvoor wel medische begeleiding werd gezocht trad op binnen 90 dagen na de geboorte bij 24 kinderen van vrouwen in de vaccingroep en 56 kinderen van vrouwen in de placebogroep (effectiviteit van het vaccin, 57,1%): het vaccin beschermd dus vooral goed in de eerste 3 maanden tegen ernstig ziek worden, en niet tegen mild ziek worden. Bijwerkingen of (zwangerschaps-)complicaties bij moeder of kind waren per groep gelijk. In de ongevaccineerde groep overleed 1 baby door een RS-virus infectie, in de gevaccineerde groep geen. (4)
Belangrijk om te noemen is dat het onderzoek werd uitgevoerd bij vrouwen met laag-risico zwangerschappen, en dat van de kinderen 94% à terme (tussen 37 en 42 weken) werd geboren. Ook kwam het merendeel van de onderzoeksgroep uit rijkere landen (zoals Amerika), waar de gezondheidszorg heel goed is. De effectiviteit van het vaccin kan daarom onderschat worden: het zal immers effectiever zijn bij kinderen die er meer baat bij hebben: de kwetsbare vroeggeboren kinderen of het kind wat in een land geboren wordt waar luchtweginfecties minder goed behandeld kunnen worden en RS-virus daardoor dodelijker is.
Samengevat: voor- en nadelen van vaccinatie van de zwangere tegen het RS-virus
Voordelen en risico's van vaccinatie
Bescherming van de baby: Het belangrijkste voordeel van vaccinatie tijdens de zwangerschap is dat je baby direct vanaf de geboorte beschermd is tegen het RS-virus. Uit onderzoek blijkt dat het vaccin de kans op ernstige RS-infecties bij baby’s met ongeveer 82% vermindert in de eerste drie maanden, en dat de bescherming tot zes maanden blijft aanhouden met een effectiviteit van 69%. – kritische noot: ik vind 69% al niet zo heel veel meer, en hoe snel dit afneemt en hoe dit rond 4 of 5 maanden zit weten we dus niet.
Vermindering van ziekenhuisopnames: Het vaccin heeft bewezen ziekenhuisopnames door ernstige RS-infecties bij baby’s significant te verminderen. Dit is vooral van belang in het winterseizoen, wanneer de meeste RS-uitbraken plaatsvinden. – kritische noot: we weten niet zo goed of vaccinatie ook net zo zinvol is als je kind de eerste 6 maanden BUITEN het RS-seizoen leeft, dus wanneer het geboren wordt in bijv. maart/april.
Bewezen veiligheid: Uit klinische onderzoeken blijkt dat het vaccin veilig is voor zowel de moeder als de baby. De bijwerkingen zijn mild en vergelijkbaar met andere vaccins, zoals pijn op de injectieplaats en lichte vermoeidheid.
Nadelen en risico's van vaccinatie
Milde bijwerkingen: Zoals bij elk vaccin zijn er bijwerkingen mogelijk, hoewel deze meestal mild zijn. Denk aan pijn op de injectieplaats, vermoeidheid of lichte koorts. Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam, maar het vaccin is relatief nieuw dus officieel weten we de langer termijneffecten nog niet.
Onzekerheid op de lange termijn: Hoewel de eerste studies positief zijn, is er nog geen volledige informatie over de langetermijneffecten van het vaccin, aangezien het pas recent is goedgekeurd. Daarom wordt er nog veel onderzoek gedaan naar de veiligheid en effectiviteit op de lange termijn.
Zelf betalen: De kosten van het vaccin zijn nog niet voor iedereen duidelijk. Het kan zijn dat de overheid het vaccin op termijn opneemt in het Rijksvaccinatieprogramma, maar op moment van deze blog moet je hem nog zelf betalen.
Zoals ik al noemde, is er ook een alternatief: passieve immunisatie. Dit is mega interessant, omdat het mogelijk vanaf 2025 vergoed gaat worden! (5)
Wat is passieve immunisatie en hoe werkt het?
Passieve immunisatie is een alternatief voor vaccinatie tijdens de zwangerschap. Hierbij krijgt de baby na de geboorte via een prik antistoffen toegediend, in plaats van dat de moeder gevaccineerd wordt en de baby via de moeder antistoffen krijgt. Een voorbeeld hiervan is nirsevimab, een middel dat baby’s in hun eerste levensmaanden beschermt tegen het RS-virus. Dit middel wordt direct na de geboorte toegediend en biedt bescherming voor ongeveer vijf maanden. (5,6)
Wat zegt onderzoek naar nirsevimab?
De studie naar dit middel werd gedaan bij 1490 baby’s, waarvan 994 nirsevimab kregen toegediend en 496 een nepmedicijn (placebo). (7) RS-infecties waarvoor medische begeleiding nodig was kwam bij 12 baby’s in de nirsevimab-groep voor (1.2%) en 25 baby’s in de placebogroep (5%). Dit was een statistisch significant verschil, en toont werkzaamheid van ongeveer 74,5% voor nirsevimab. In deze studie werd er geen significant verschil gezien in ziekenhuisopnames door RS-virus tussen beide groepen, al was dit verschil er wel bijna (de “p-waarde” was 0.07, vanaf een p-waarde van <0.05 wordt het verschil als statistisch significant gezien). (7) Het zou dus zo kunnen zijn dat in grotere groepen, óf in specifieke risicogroepen, dit verschil wel aantoonbaar is! Maar: dat weten we dus nog niet.
Is het dan veilig? In ieder geval net zo veilig als een nepmedicijn! Bijwerkingen werden namelijk gemeld bij 67 baby’s (6,8%) die nirsevimab kregen en óók bij 36 van de 491 zuigelingen (7,3%) die het nepmedicijn kregen. Aangezien dit getal gelijk is, is het niet waarschijnlijk dat de bijwerking echt kwam door de nirsevimab. Dit zie je ook terug als je bekijkt wat er precies is gescoord als bijwerking. De auteurs namen dit namelijk nogal ruim. Naast allergieën en andere medicatie-gerelateerde bijwerkingen scoorden zij ook bijvoorbeeld een buikgriep of overgeven als bijwerking. Dit terwijl iets als een buikgriep een virusinfectie is, en geen echte bijwerking van een medicijn/vaccin.
Voor- en nadelen van passieve immunisatie versus vaccinatie:
Voordelen van passieve immunisatie versus vaccinatie:
De moeder hoeft zich niet te laten vaccineren tijdens de zwangerschap, wat een geruststelling kan zijn voor vrouwen die terughoudend zijn tegenover vaccinaties.
Het kan specifieker gegeven worden tijdens het RS-seizoen, waardoor het waarschijnlijk zinvoller kan worden ingezet
Het werkt mogelijk beter bij te vroeg geboren kinderen, waarbij het zo kan zijn dat de moeder de vaccinatie nog niet gehad heeft, of de doorwerking van de vaccinatie naar het kind nog niet optimaal genoeg is geweest
Het kan specifiek worden toegediend aan baby’s die in een risicogroep vallen, zoals te vroeg geboren baby’s of baby’s met onderliggende gezondheidsproblemen.
Nadelen van passieve immunisatie ten opzichte van vaccinatie:
De bescherming is tijdelijk en duurt meestal slechts vijf maanden, en moet dus zo nodig herhaald worden. Aan de andere kant is vaccinatie waarschijnlijk niet veel langer succesvol.
Het is duur! De kosten van passieve immunisatie kunnen mogelijk hoger zijn dan vaccinatie: 50 mg en 100 mg kost momenteel $519,75, vaccinatie kost 277,00 euro. Een behoorlijk verschil, zeker wanneer dit op grote schaal zal worden uitgerold of vergoed!
Extra prik voor de baby zelf
Is Nirsevimab voor de baby minder effectief dan vaccinatie van de moeder tegen het RS-virus?
Dat zou je denken: 82% effectiviteit vs. 74% effectiviteit lijkt inderdaad minder. Maar officieel weten we dit niet zeker! Om dit zeker te weten zou een onderzoek de een groep baby’s van gevaccineerde moeders moeten vergelijken met een groep baby’s die nirsevimab krijgen. Die studie heb ik tot nu toe nog niet gezien.
Afweging tijdens je zwangerschap: Wat is het beste voor jou en je baby?
Als je baby wilt beschermen tegen het RS-virus zijn er zoals genoemd meerdere opties. Belangrijk om te weten: als je zelf het RS-virus al hebt doorgemaakt tijdens de zwangerschap is vaccinatie waarschijnlijk zinloos: je hebt de antistoffen immers al aan boord en geeft deze door.
Als je kiest voor vaccinatie tijdens de zwangerschap of passieve immunisatie na de geboorte, of geen van beide, hangt af van je persoonlijke situatie en voorkeuren. Als je je baby direct vanaf de geboorte wilt beschermen tegen het RS-virus, dan is vaccinatie in het derde trimester een effectieve optie. Je moet het alleen wel zelf betalen. De vraagt blijft of vaccinatie ook net zo zinvol is als je kind de eerste 6 maanden BUITEN het RS-seizoen leeft, dus wanneer het geboren wordt in bijv. maart/april. Dit weten we nog niet goed.
Als je geen vaccinatie wilt, kan passieve immunisatie een goed alternatief zijn: zeker wanneer je baby kwetsbaar blijkt te zijn of wanneer je kind wordt geboren binnen het RS-seizoen. Vooralsnog wordt ook passieve immunisatie nog niet vergoed, maar daar kan maar zo per 2025 verandering in komen. (5,6)
Referenties: