Eén van de meest gevoerde discussies op het gebied van een gezonde leefstijl is of alcohol nu wel of niet goed is voor de gezondheid. Zelfs de richtlijnen voor “gezond” alcoholgebruik variëren van land tot land [1]. Het voedingscentrum adviseert om “geen alcohol te drinken, of in ieder geval niet meer dan één glas per dag”. Toch levert matig alcoholgebruik mogelijk ook gezondheidseffecten op. Dit is echter een zeer complexe discussie waarbij het moeilijk is om te bepalen waar het omslagpunt ligt: vanaf welke hoeveelheid wegen de voordelen van innemen van alcohol niet meer op tegen de nadelen? En wanneer wordt het drinken van alcohol ongezond?
Allereerst: wat zijn de mogelijke gezondheidsvoordelen van alcohol inname?
Het drinken van één tot twee alcoholische dranken per dag wordt al langere tijd in verband gebracht met mogelijke gezondheidseffecten, waarbij het meeste onderzoek is gedaan naar het verband tussen alcohol en het ontstaan van hart-en vaatziekten. Een grote studie, uitgevoerd bij 490.000 Amerikanen en gepubliceerd in 1997, toonde aan dat mensen die gemiddeld één alcoholhoudende drank per dag nuttigden iets langer leefden, wat met name kwam door een lagere kans om te overlijden aan hart- en vaatziekten (30-40% lager)[2]. Een bevinding die later door een aantal grote studies bevestigd werd, maar er zijn ook onderzoeken die juist géén verband vonden tussen alcoholgebruik en (het overlijden aan) hart- en vaatziekten [3]. Zo zeker weten we dat nog helemaal niet dus.
Wat zijn dan de gevaren van alcohol inname?
De gevaren van alcohol zijn veel duidelijker beschreven dan de positieve gezondheidseffecten. Het staat buiten discussie dat alcohol zorgt voor een verandering in gedrag en stemming. In bepaalde situaties kan dit levensgevaarlijke situaties opleveren, zoals in het verkeer of tijdens het werk[ 4]. Tot op zekere hoogte kan deze verandering in gedrag en stemming ook een positief effect hebben (een gevoel van euforie en plezier), maar bij veelvuldig gebruik kan iemand afhankelijk worden van alcohol waardoor er steeds meer gedronken moet worden om ditzelfde gevoel te ervaren. Hierdoor kan (overmatig) alcoholgebruik op de lange termijn juist leiden tot depressieve klachten en sociale problemen. Daarnaast wordt het drinken van alcohol in verband gebracht met allerlei lichamelijke klachten, waarvan leverschade misschien wel het bekendste gevolg is. Daarnaast lijkt er een sterk verband te zijn tussen het gebruik van alcohol en het ontstaan van bepaalde vormen van kanker. Uit onderzoek blijkt dat zelfs één consumptie van alcohol per dag de kans op mond- en keelkanker, slokdarmkanker en borstkanker lijkt te verhogen [2, 5].
Waarom is onderzoek naar alcohol inname en gezondheid zo moeilijk?
Of de hierboven beschreven verbanden echt een oorzaak-gevolg relatie zijn, kan niet met zekerheid gesteld worden omdat er bij dit soort observationele onderzoeken altijd heel veel factoren een rol spelen. Ter illustratie: overmatig alcoholgebruik is vaak een teken van een slechte leefstijl in het algemeen. Alcoholgebruikers hebben over het algemeen een minder gezond en gevarieerd voedingspatroon, wat kan leiden tot ondervoeding. Dit is ook de reden dat mensen die chronisch te veel alcohol drinken tekorten oplopen aan essentiële voedingsstoffen. Een bekend voorbeeld hiervan is het vitamine B1 tekort bij alcoholisten, wat kan leiden tot ernstige (neurologische) ziektebeelden (zoals de ziekte van Korsakov en de ziekte van Wernicke). Het is daarom onmogelijk om op basis van de hierboven beschreven onderzoeken met zekerheid een oorzaak-gevolg relatie aan te tonen, maar desondanks is het bewijs dat alcohol gebruik kan leiden tot leverschade en bepaalde vormen van kanker zodanig sterk dat dit algemeen geaccepteerd wordt door Nederlandse zorgverleners.
Om de overige effecten van alcohol op onze gezondheid echt goed te onderzoeken, zou er een onderzoek verricht moeten worden waarbij mensen willekeurig verdeeld worden in twee groepen: Een groep waarbij mensen (een bepaalde hoeveelheid) alcohol drinken en een groep met mensen die geen alcohol mogen drinken. Een dergelijk onderzoek is vrijwel onmogelijk om uit te voeren en daarnaast vanwege de grote waarschijnlijkheid van nadelige effecten in de groep die wel alcohol drinkt ook ethisch niet verantwoord.
Even concreet: wanneer wordt het drinken van alcohol ongezond?
Ondanks de valkuilen die we hierboven beschreven hebben, probeerde een onderzoek dat in 2018 werd gepubliceerd deze vraag toch te beantwoorden [6]. Het onderzoek, dat in het vooraanstaande medische tijdschrift The Lancet werd gepubliceerd bundelde de resultaten van 83 verschillende studies. In totaal vergeleken de onderzoekers de gegevens van bijna 600.000 mensen die alcohol dronken. Deze deelnemers hadden nooit hart- en vaatziekten gehad (een hartinfarct of herseninfarct). De gemiddelde leeftijd van de deelnemers was 57 jaar; 44% was vrouw. Deze mensen werden op basis van hun wekelijkse alcoholconsumptie verdeeld in acht groepen:
1. 0-25 gr. alcohol per week (+/- 3 consumpties per week)
2. 25-50 gr. alcohol per week (3-5 consumpties per week)
3. 50-75 gr. alcohol per week (5-8 consumpties per week)
4. 75-100 gr. alcohol per week (8-10 consumpties per week)
5. 100-150 gr. alcohol per week (10-15 consumpties per week)
6. 150-250 gr. alcohol per week (15-25 consumpties per week)
7. 250-350 gr. alcohol per week (25-35 consumpties per week)
8. Meer dan 350 gr. alcohol per week (+/- 45 consumpties per week)
Gemiddeld werden de deelnemers 7,5 jaar lang gevolgd. De belangrijkste uitkomsten waren het overlijden en/of het krijgen van hart- en vaatziekten. Alle resultaten werden statistisch gecorrigeerd voor andere factoren die mogelijk een invloed hebben (bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, roken).
Wat zijn de belangrijkste uitkomsten van dit onderzoek?
Overlijden
Tijdens het onderzoek overleden er in totaal iets meer dan 40.000 deelnemers. De meest voorkomende doodsoorzaken waren kanker en hart- en vaatziekten. Bij een alcoholconsumptie van minder dan 100 gram/week (= 10 consumpties) bleef de kans op overlijden gelijk. Bij de mensen die boven de 100 gr. alcohol per week consumeerden, steeg het gemiddelde overlijdenspercentage, waarbij de heftigste drinkers de hoogste kans hadden om te overlijden (ongeveer 45% hoger dan de lichtste drinkers).
Hart- en vaatziekten
In totaal kregen 39.000 mensen een vorm van hart- en vaatziekten (hartinfarct of herseninfarct). Dit betekent dat de kans om een hart- of herseninfarct te krijgen bij een toename van de alcoholconsumptie eerst lager werd, maar op een gegeven moment een stijging inzet. Bij 150 gram alcohol per week was de kans voor het eerst hoger dan de groep die het minste dronk (0-25 gram/week). Toen de resultaten werden opgesplitst, leek dit met name het gevolg te zijn van een daling in het aantal hartinfarcten. De kans op een herseninfarct steeg juist wel aanzienlijk bij een toename van de alcoholconsumptie. Dit werd hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt doordat er net andere risicofactoren een rol spelen bij het ontstaan van een herseninfarct dan bij een hartinfarct en de invloed die alcohol hierop heeft (bijvoorbeeld een hoge bloeddruk of het cholesterolgehalte).
Minder dan 2 eenheden per dag waarschijnlijk het beste
De discussie of enkele glazen alcohol per dag gezond of ongezond is, blijft enorm complex doordat er heel veel factoren een rol spelen en een oorzaak-gevolg relatie nooit aangetoond kan worden. Het lijkt erop dat er voor drinkers van alcohol een omslagpunt ligt bij een alcoholconsumptie van ongeveer 100 gram per week (ongeveer 1,5 eenheid per dag). Daar boven is er een verband tussen het drinken van alcohol en het risico op vroegtijdig overlijden en het krijgen van hart- en vaatziekten. Maar helemaal zeker weten we dit dus nog niet.
Meer lezen van onze gastblogger dokter Thijs? Dat kan hier. Bovenstaande onderzoek uit the Lancet in figuren bekijken? Dat kan hier.
Referenties
1. Kalinowski A, Humphreys K. Governmental standard drink definitions and low-risk alcohol consumption guidelines in 37 countries. Addiction. 2016;111:1293-1298
2. Thun MJ, Peto R, Lopez AD, Monaco JH, Henley SJ, Heath CW, Jr., et al. Alcohol consumption and mortality among middle-aged and elderly u.S. Adults. N Engl J Med. 1997;337:1705-1714
3. Ronksley PE, Brien SE, Turner BJ, Mukamal KJ, Ghali WA. Association of alcohol consumption with selected cardiovascular disease outcomes: A systematic review and meta-analysis. BMJ. 2011;342:d671
4. Friedmann PD. Alcohol use in adults. N Engl J Med. 2013;368:1655-1656
5. Bagnardi V, Rota M, Botteri E, Tramacere I, Islami F, Fedirko V, et al. Light alcohol drinking and cancer: A meta-analysis. Ann Oncol. 2013;24:301-308
6. Wood AM, Kaptoge S, Butterworth AS, Willeit P, Warnakula S, Bolton T, et al. Risk thresholds for alcohol consumption: Combined analysis of individual-participant data for 599 912 current drinkers in 83 prospective studies. Lancet. 2018;391:1513-1523
Disclaimer: Deze blog is geschreven als gastblog door Medicus Online. Make Science Work is niet verantwoordelijk voor de controle van de inhoud en gemaakte statements of aansprakelijk voor de inhoud van de blog.