Je hoort wel eens dat iemand een psychose heeft of heeft gehad. Je weet ook dat het iets heftigs is als het jou of een naaste overkomt. Maar eigenlijk weet je net niet hoe het zit. Een depressie is vaak bekender. Iedereen voelt zich weleens somber of heeft weleens een ‘dipje’. Daardoor herkennen mensen zich eerder in een depressie (hoewel dit veel ernstiger is dan even een dipje), en minder snel in de belevingen die horen bij een psychose. En dat terwijl (onschuldige) psychotische ervaringen best veel voorkomen in de algemene bevolking. Zo herken je misschien wel de gedachte ‘Hoor ik nou een app-berichtje binnenkomen?’, waarbij je - wanneer je vervolgens op je telefoon kijkt - ziet dat er helemaal geen berichtje is binnengekomen.
Wat is eigenlijk een psychose?
Een psychotische ervaring wil zeggen dat je iets hoort, ziet, ruikt, proeft of voelt wat er eigenlijk niet is. Dat kan heel onschuldig zijn, zoals het bovenstaande voorbeeld. Wanneer je écht eenpsychose hebt dan ervaar je dit niet even tijdelijk of eenmalig, maar gebeurt het vaker en langduriger. Op een gegeven moment kun je dan zelfs het contact met de werkelijkheid verliezen. Dit kan voor mensen zelf ook wel vreemd aanvoelen, waardoor ze bij anderen checken of ze dezelfde ervaringen hebben. ‘Hoor jij nu ook de buren vervelend over mij praten?’ ‘Zie jij ook vogeltjes van mijn bonbonschaal snoepen?’
Hallucinaties en wanen
Dit waarnemen van dingen die er niet zijn, worden hallucinaties genoemd. Ook kan het zo zijn dat je bepaalde gedachten in je hoofd hebt, die je dagelijkse leven gaan bepalen. Je mag bijvoorbeeld niet langs een bepaalde plek rijden, want anders gebeurt er wat ergs met je familie. Dus rijd je elke dag een stuk om naar je werk. Of je denkt dat mensen het op je gemunt hebben en jou kwaad willen doen. Dit kan heel beangstigend zijn. Deze gedachten worden wanen genoemd. Als je een psychose hebt dan kun je deze gedachten niet zomaar loslaten, zelfs niet als je bewijs ziet dat je gedachten misschien niet kloppen. Het wil trouwens niet zeggen dat psychotische ervaringen alleen maar negatief kunnen zijn. Sommige mensen horen bijvoorbeeld de stem van hun overleden oma die de hele dag lieve en positieve dingen tegen ze zegt.
Wanneer heb je dan een psychose?
Maar wanneer is iets alleen een psychotische ervaring en wanneer is het nou echt een psychose? Je hebt een psychose op het moment dat je één of meer van de bovenstaande ervaringen hebt, voor een langere periode, waarbij je ook echt last van deze ervaringen hebt. Het gaat je dag bepalen en het lukt je bijvoorbeeld niet meer om je te concentreren op school of je werk. Je praat terug tegen de stemmen die anderen helemaal niet horen. Voor jezelf voelen de dingen die je beleeft helemaal echt, hoe bijzonder ze ook kunnen zijn. Je kunt het (bijna) niet onderscheiden van hoe het voor de psychose was. Maar de mensen in je omgeving delen jouw ervaringen niet. Dat maakt het best lastig om alles om je heen te duiden en er is daarom ook vaak veel onbegrip.
Hoe krijg je een psychose?
Er is niet één oorzaak voor het krijgen van een psychose, hoewel er veel onderzoek naar is gedaan. Er is bijvoorbeeld veel gekeken naar genen, maar tot nu toe is er niet een bepaald gen gevonden dat psychoses veroorzaakt. Ook is er veel hersenonderzoek gedaan. Hierbij vindt men soms wel aanwijzingen, maar er kan geen specifiek plekje in de hersenen worden aangewezen wat bepaalt of je een psychose kunt krijgen. Omgevingsfactoren zijn ook veel bestudeerd, maar ook hierbij kun je niet één specifieke oorzaak aanwijzen waardoor mensen een psychose krijgen. De conclusie is eigenlijk dat het vaak een combinatie van deze verschillende factoren is, die tot een psychose leidt.
Wat verhoogt het risico op een psychose?
Wel weten we dat er een paar factoren zijn die de kans op een psychose groter maken. Als je (bijvoorbeeld als kind) iets traumatisch meemaakt, kan dat later tot een psychose leiden. Ook het gebruik van cannabis of andere drugs vergroten de kans op het krijgen van een psychose. Maar niet iedereen die iets heftigs meemaakt of een keer een joint rookt krijgt een psychose. En ook niet iedereen met een psychose heeft een trauma heeft meegemaakt of drugs gebruikt. Zo komt na een bevalling soms een psychose (postpartum psychose) voor of als er lichamelijk iets met je aan de hand is (denk bijvoorbeeld aan een hersentumor die deze klachten veroorzaakt). In feite kan iedereen het dus krijgen. Vaak krijgen mensen de eerste klachten als ze adolescent zijn, maar ook kinderen en mensen op oudere leeftijd kunnen psychotische klachten ervaren.
Is het eens psychotisch, altijd psychotisch?
Het antwoord hierop is: nee! Bij tweederde van de mensen verdwijnen de klachten na een eerste psychose helemaal, hoewel bij veel mensen de klachten later wel weer terugkomen. Als we een paar jaar na een eerste psychose kijken dan heeft 40% eigenlijk helemaal geen klachten meer en 40-50% heeft wel wat klachten, maar kan daarmee eigenlijk aardig goed leven en functioneren. Er blijft dan een groep van 10-20% over die veel last van klachten blijft houden en daarvoor een langere periode (veel) zorg of hulp nodig heeft. De meest ernstige vorm waarbij mensen vaak en langdurig last van psychoses hebben, noemen we schizofrenie.
Hoe kom je van een psychose af?
Tegenwoordig zijn er heel veel effectieve behandelmogelijkheden beschikbaar voor mensen met een psychose. Er zijn medicijnen die goed kunnen helpen, maar er zijn ook verschillende (psychologische) therapieën en psychosociale interventies die je kunnen helpen om weer grip op je leven te krijgen. Dit is belangrijk, omdat het hebben van een psychose vaak invloed heeft op meerdere levensgebieden. En deze levensgebieden beïnvloeden elkaar ook nog eens. In de behandeling wordt hier dan ook zoveel mogelijk rekening mee gehouden.
Herstellen of genezen van een psychose
Herstellen van een psychose hoeft niet in te houden dat je helemaal klachtenvrij (en dus genezen) bent. Er wordt tegenwoordig veel breder gekeken dan naar alleen klachten. Naast dat er wordt gekeken of je minder last hebt van je psychotische ervaringen (het zogenaamde klinische herstel), is er ook veel aandacht voor je maatschappelijk herstel (dat je weer kunt werken/studeren, zelfstandig kunt wonen en prettige sociale contacten hebt) en voor je persoonlijk herstel (dat je ongeacht je psychotische ervaringen een zinvol leven kunt leiden). Mocht je zelf een psychose (hebben) ervaren, weet dan dat de herstelcijfers na een psychose gelukkig nu veel gunstiger zijn dan twintig jaar geleden. Wil je meer lezen naar aanleiding van deze blog over psychoses? Kijk dan op PsychoseNet.nl! En heel belangrijk: weet dat je niet alleen staat, weredwijd ervaart 1 op de 4 mensen ooit psychische klachten in zijn/haar leven!
Referenties:
1. Zorgstandaard Psychose (2017), www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/psychose/introductie
Over de gastauteurs
Prof.dr. Stynke Castelein is het hoofd van Lentis Research, Lentis GGz, in Groningen. Ook is zij bijzonder hoogleraar ‘Herstelbevordering bij Ernstig Psychische Aandoeningen’ bij de afdeling Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie van de Rijksuniversiteit Groningen.
Dr. Jojanneke Bruins is senior onderzoeker bij Lentis Research, Lentis GGz in Groningen