Iedereen heeft weleens pijn. Maar wat nu als die pijn een eigen leven gaat leiden? Eén op de vijf Nederlanders heeft last van chronische pijn. Meest voorkomend zijn rugpijn, hoofdpijn en nekpijn. Hoe kan het dat pijn soms niet over gaat? En kun je zelf invloed op die pijn uit te oefenen zonder pijnstillers te gebruiken? Je leest het in deze blog!
Het nut van pijn
Pijn is vervelend. Maar wist je dat pijn een hele belangrijke functie heeft? Stel, je struikelt en valt. Een flinke pijnscheut trekt door je knie. Je huid is geschaafd en je spieren hebben een opdonder gekregen. Pijn zorgt ervoor dat je je knie ontlast en de kans geeft te herstellen.
Maar wat is pijn nu precies? Pijn is een signaal dat je hersenen afgeven om jou te waarschuwen dat er gevaar is of dreigt. Gevaar omdat er een beschadiging ontstaat aan je lichaam. Dit kan door een verwonding, maar ook door een ontsteking of overbelasting. Vanuit je lichaam worden via zenuwbanen en het ruggenmerg continu signalen (prikkels) naar je hersenen gestuurd. Het gaat dan bijv. om druk, hitte en kou, maar ook om zintuiglijke informatie, zoals wat je ziet, hoort, ruikt en proeft. Je hersenen verwerken al die informatie en geven er een interpretatie aan. Daarbij gebruiken ze ook eerder opgeslagen informatie over situaties die potentieel gevaarlijk zijn. Wanneer je hersenen vervolgens ‘oordelen’ dat er gevaar dreigt, produceren ze pijn om te zorgen dat jij maatregelen neemt om verdere schade te voorkomen en om herstel mogelijk te maken.
Chronische pijn
Pijn die ontstaat als gevolg van (dreigende) schade aan je lichaam is dus heel nuttig. En zodra het gevaar geweken is of de beschadiging geheeld is, hoeven je hersenen geen pijn meer te produceren. Toch gaat dat in de praktijk niet altijd zo. Soms blijft pijn langer voortduren dan verwacht of dan nodig. Pijn wordt als chronisch beschouwd wanneer deze langer dan drie maanden duurt. Soms is aanhoudende pijn het gevolg van een ziekteproces, zoals terugkerende ontstekingen bij reumatoïde artritis of zenuwschade bij diabetes. Maar in veel gevallen is er geen aanwijsbare ziekte of afwijking, die de klachten kan verklaren. Onderzoeken om botbreuken op te sporen en te kijken of er schade is aan spieren, gewrichten, zenuwen of organen leveren dan geen bijzonderheden op.
Hoe kan dat? Je kunt dit soort chronische pijn vergelijken met een alarm dat te scherp staat afgesteld. De functie van het alarm is om een waarschuwing te geven, wanneer er inbrekers binnenkomen. Als het alarm te scherp afgesteld staat, gaat het bijvoorbeeld al af wanneer er iemand voorbij je huis loopt. Vals alarm dus. Zo kun je het ook zien bij aanhoudende pijn zonder schade aan het lichaam. Je brein geeft signalen dat er iets aan de hand is op de plek waar je pijn voelt, maar in werkelijkheid is hier niets ernstigs gaande. Het is het alarmsysteem (zenuwstelsel) dat ontregeld is geraakt en onnodig waarschuwingssignalen geeft.
Sensitisatie: een overgevoelig zenuwstelsel
Het idee van wetenschappers is dat het zenuwstelsel bij dit soort aanhoudende pijn overgevoelig is geworden. Dit wordt sensitisatie genoemd. In de zogenaamde pijnpoorten van je ruggenmerg worden prikkels doorgelaten, die normaal niet doorgestuurd zouden worden naar je hersenen. Daarnaast reageren je hersenen gevoeliger op de prikkels die binnenkomen. Dit maakt dat je steeds meer pijn voelt en dat onschuldige prikkels, zoals aanraking of warmte, ervaren kunnen worden als pijn. Daarnaast kan de pijn zich steeds verder uitbreiden in je lichaam.
De verwerking van prikkels in het centrale zenuwstelsel speelt dus een belangrijke rol bij het ervaren van pijn. Dit is geen statisch, onveranderlijk proces. Factoren als verwachtingen, aandacht, gedachten en emoties zijn hierop van invloed. Bang zijn voor pijn, focussen op pijn, doemdenken en gevoelens als somberheid en angst kunnen pijn versterken. Je brein kan zelfs ‘leren’ om steeds vaker pijn te produceren. Stel, je hebt last van pijn in je onderrug. Wanneer je lang stil zit, neemt de pijn toe. Situaties waarin je lang moet zitten, zoals bijvoorbeeld een autorit, raken in jouw brein gekoppeld aan pijn. Daardoor kun je zelfs pijn ervaren als je alleen al denkt aan autorijden! Er is geen prikkel van buitenaf, maar de pijn voelt net zo echt.
Neuroplasticiteit: je brein herprogrammeren
Gelukkig blijven je hersenen je leven lang in staat te veranderen en nieuwe verbindingen te maken. Dit wordt neuroplasticiteit genoemd. Dit gegeven biedt ons alternatieven voor pijnstillers om chronische pijn te bestrijden. Want als jouw aandacht, gedachten, gevoelens en gedrag jouw pijn kunnen versterken, betekent dat ook dat jij hierop invloed kunt uitoefenen om jouw pijn te verminderen. Je verlaagt op die manier als het ware het ‘dreigingsniveau’ in je hersenen, waardoor er minder pijn geproduceerd wordt.
Dit is overigens geen kwestie van “gewoon een knop omzetten”. Dit vergt oefening. Oefenen om je aandacht te verleggen. Oefenen om je bewust te worden van jouw overtuigingen over je pijn. Oefenen om diezelfde overtuigingen onder de loep te nemen. Oefenen om de juiste balans te vinden tussen rust en inspanning. Oefenen om weer vertrouwen in je lichaam te krijgen. Et cetera.
Pijnbehandeling: geen ‘one-size-fits-all’
Daarnaast is pijn heel persoonlijk. Ieder heeft zijn eigen ervaringen met pijn, zijn eigen ideeën, verwachtingen en overtuigingen over pijn. Bij de een brengt pijn vooral angst met zich mee, bij de ander juist frustratie of somberheid. Ook gaan we allemaal op onze eigen manier met pijn om. De een negeert de pijn en gaat onveranderd door met zijn bezigheden. De ander durft niet goed meer te bewegen en onderneemt steeds minder. Omdat pijn voor iedereen anders is, is er geen ‘one size fits all’ aanpak. Een in pijn gespecialiseerde zorgverlener, zoals een fysiotherapeut of psycholoog, kan je helpen te onderzoeken wat jou kan helpen grip te krijgen op je pijn, zodat de pijn niet langer jouw leven regeert.
Over de auteur
Deze blog is geschreven door Anne van Gils, arts & psychotherapeut. Je kunt meer van Anne lezen op haar website LichaamInzicht.