Als jij of je seksuele partner niet zwanger wil worden zul je (mits je vruchtbaar en hetroseksueel actief bent) anticonceptie moeten gebruiken. Bij anticonceptie zullen velen denken aan hormonale anticonceptie, zoals de anticonceptiepil voor vrouwen of het hormoonspiraaltje. Deze zijn bewezen effectief in het voorkomen van een zwangerschap, maar kunnen ook (hormoon-gerelateerde) bijwerkingen hebben zoals een verhoogde kans op trombose, gewichtstoename of stemmingswisselingen. De laatste tijd spreek ik steeds meer mensen die hierdoor op zoek zijn naar betrouwbare alternatieven voor hormonale anticonceptie. Maar welke zijn dit, en hoe betrouwbaar zijn deze eigenlijk?
Voor het zingen de kerk uit: niet zo betrouwbaar
Een alternatief voor hormonale anticonceptie dat veel genoemd wordt is "voor het zingen de kerk uit gaan". Hiermee wordt bedoeld dat de man niet klaarkomt in de vagina van de vrouw. Hierdoor komt er geen sperma in de vagina terecht waardoor het de baarmoeder niet zal bereiken en er geen bevruchting kan plaatsvinden. Deze methode is echter niet zo betrouwbaar. Voordat een man klaarkomt produceert hij namelijk al voorvocht wat de penis verlaat. Dit voorvocht kan al zaadcellen bevatten. Bij vaginale penetratie kan dit voorvocht dus alsnog in de vagina terecht komen en daarmee leiden tot een bevruchting en dus zwangerschap. De enige manier van “voor het zingen de kerk uit gaan” die echt werkt is om nooit de kerk in te gaan: seksuele gemeenschap zonder vaginale penetratie dus.
Periodieke onthouding: geen seks op vruchtbare dagen
Hoewel een man in principe continu zaadcellen kan produceren en daarmee dus eigenlijk altijd vruchtbaar is (uitzonderingen daar gelaten), is de vrouw voor haar vruchtbaarheid afhankelijk van haar cyclus. Een vrouw is daardoor gemiddeld slechts enkele dagen per maand vruchtbaar: ten tijde van de eisprong. Periodieke onthouding, oftewel geen seks (penetratie) hebben op de vruchtbare dagen van de vrouw, is daarmee een alternatief voor hormonale conceptie. Wanneer je als vrouw precies weet wanneer je eisprong is kun je rondom deze dagen je onthouden van penetratie-seks.
Je kunt hiervoor een kalender bijhouden of verschillende apps gebruiken, elke ochtend je temperatuur meten (12 tot 24 uur na de eisprong stijgt door het hormoon progesteron de temperatuur van 0.3 tot 0.5 graden Celsius), hormonen meten in je speeksel of urine (met ovulatiesticks) of je vaginale afscheiding dagelijks bekijken. Het schijnt dat wanneer je verschillende van deze methoden met elkaar combineert deze manier nog redelijk betrouwbaar is: 5% vrouwen per jaar worden dan alsnog zwanger.(1)
Er kleven echter ook veel nadelen aan deze methode. Zo moet je continu opletten en kan je cyclus door allerlei oorzaken (nachtdiensten, ziekte, spanning, vaccinaties) verstoord raken waardoor je je vruchtbare dagen nooit helemaal zeker weet. Bovendien is het sowieso erg lastig wanneer je geen regelmatige cyclus hebt of medicijnen gebruikt die invloed kunnen hebben op je cyclus of je vaginale afscheiding. En als laatste is het gebruik van ovulatiesticks een duur grapje voor je portemonnee.
Eigenlijk is deze methode nog veel beter voor iets anders: om juist te kunnen timen wanneer je seks moet hebben om wél zwanger te worden.
Barrieremiddelen: het condoom en het pessarium
Een andere manier om zaadcellen niet de baarmoeder in te laten zwemmen en daarmee een bevruchting te voorkomen is het gebruiken van een barrièremiddel zoals het condoom of een pessarium. Het condoom is hiervan de meest betrouwbare, waarbij geschat 1% van de vrouwen per jaar ondanks gebruik toch zwanger zal worden. (1)
Het condoom houdt simpelweg gewoon sperma tegen, zodat het de vagina en baarmoeder niet bereikt. De goede anticonceptieve werking is het grote voordeel van het condoom, tevens beschermd hij ook tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (iets wat veel andere anticonceptiemiddelen niet doen). Een nadeel is dat je er altijd eentje bij je moet hebben, dat je even moet stoppen met seksen om hem om te doen én dit goed moet doen. Daarnaast kan hij knappen, scheuren of irriteren en zijn sommige mensen allergisch voor het rubber/latex waarvan hij gemaakt is. Ook zorgt de barriere bij sommige mensen voor minder seksueel genot.
Een ander barrieremiddel is het pessarium. Dit is een soort van kapje wat de vrouw vaginaal inbrengt en over de baarmoedermond heen schuift. Dit kapje moet altijd worden ingesmeerd met zaaddodende pasta om goed te kunnen werken. In die combinatie is het een best goed werkend anticonceptiemiddel: de kans dat je toch zwanger wordt is zo’n 5% per jaar. (1) Maar dit heeft al met al wel wat voeten in de aarde. Als eerste moet je je lichaam goed kennen en weten waar je baarmoedermond zit en het kapje goed kunnen aanbrengen. Ook moet je seks (door het moeten inbrengen) wat meer timen en moet je het pessarium niet vergeten bij je te hebben. Daarnaast moet je hem minstens 6 uur na penetratie laten zitten én daarna afwassen om te hergebruiken. Al met al best een gedoe, reden waardoor dit middel lang niet voor iedereen geschikt zal zijn.
Weinig omkijken meer naar: het koperen spiraaltje
Wil je echt weinig na hoeven te denken over je niet-hormonale anticonceptie dan is er nog het koperen spiraaltje. Het koperen spiraaltje werkt voornamelijk doordat het koper het baarmoederslijmvlies beïnvloed waardoor een eventueel bevrucht eitje zich niet kan innestelen. Ook kan een zaadcel door het koper waarschijnlijk minder goed bewegen en daarmee minder goed een eicel bevruchten.
Het spiraaltje moet worden geplaatst door een arts waarbij er ook complicaties kunnen optreden, al komt dit weinig voor. Ook is het plaatsen pijnlijk en kunnen je menstruaties (in tegenstelling tot het hormoonspiraaltje behoud je bij het koperenspiraaltje je maandelijkse menstruaties) heftiger worden. Als beloning heb je er maar liefst 5-10 jaar geen omkijken meer naar en een betrouwbare vorm van niet-hormonale anticonceptie: slechts 0,5% per jaar wordt toch zwanger.(1)
Liever definitiever? Sterilisatie voor man of vrouw
En als laatste zijn er nog twee definitievere hormoonvrije opties voor mensen die ook in de toekomst niet zwanger willen worden: zowel de man als de vrouw kan gesteriliseerd worden. Zowel voor de man als de vrouw beschermd dit betrouwbaar tegen zwangerschap, slechts 0.5% wordt alsnog zwanger ondanks sterilisatie. (1)
Voor een vrouw is de ingreep wat groter dan voor een man. Bij vrouwen worden onder algehele narcose de eileiders dicht gemaakt. Dit is dus echt een operatie in de buik, heeft daarmee meerdere risico’s zoals ontstekingen en bloedingen, en is niet voor iedereen geschikt. Sterilisatie van de vrouw is meestal niet te herstellen. Sterilisatie van de man is wat dat betreft een stuk simpeler: dit gebeurt onder lokale verdoving en is een ingreep via de balzak, waar de zaadleiders worden dichtgemaakt. Bij spijt kan de sterilisatie soms ongedaan worden gemaakt, maar dit is niet gegarandeerd succesvol.
Keuzehulp?
Wil je alles nog een keertje op een rijtje zien? Het Nederlandse huisartsen genootschap heeft in samenwerking met thuisarts.nl en de patiënten federatie een handig overzicht gemaakt met alle opties naast elkaar. Hierin staat bijna alles wat we in deze blog ook hebben besproken, je vindt hem hier. Ook kun je contact opnemen met je huisarts die je verder kan ondersteunen in het maken van een keuze die bij jou past.
Referenties:
PS: In deze blog heb ik het voor het leesgemak over mannen en vrouwen, hoewel ik me terdege besef dat ook trans-mannen zwanger kunnen. Juist voor hen kunnen de niet-hormonale alternatieven voor anticonceptie extra belangrijk zijn.