Bacteriën hebben een slechte reputatie; ze kunnen je flink ziek maken. Maar wist je dat dagelijks triljoenen bacteriën jou juist helpen om gezond te blijven? Dit is het microbioom; alle bacteriën, goed en slecht, die bijdragen aan jouw gezondheid. Een gezond microbioom heeft een goede balans tussen de goede en slechte bacteriën. Wanneer de balans ontbreekt, kan dit leiden tot ziekte. Hoe dit allemaal werkt en hoe jij zelf kan zorgen voor een gezond microbioom, dat lees je in deze blog!
Wat is het microbioom?
Het microbioom is een verzamelterm voor alle bacteriën, virussen, gisten en schimmels die op of in je lichaam leven. Een groot deel bestaat uit bacteriën. Er leven wel triljoenen bacteriën in je lichaam. Dat zijn er tien keer zoveel als menselijke cellen (1)! Tezamen bestaan de bacteriën uit zo’n 500 tot 1000 unieke soorten (1). De meest voorkomende bacteriesoorten in de darmen zijn Bacteroides en Firmicutes. Over het algemeen doen de bacteriën van deze soorten je geen kwaad en sommige helpen zelfs bij je gezondheid. Per persoon is de combinatie van verschillende bacteriesoorten uniek. Het microbioom is zó persoonlijk dat het vaak wordt vergeleken met een vingerafdruk. Ook binnen één persoon is er veel variatie; verschillende plekken op of in je lichaam bevatten een uniek microbioom (2). Een bekende plek is de darmen. Het microbioom in de darmen heeft een specifieke naam: de darmflora.
Functies van het microbioom
De bacteriën van de darmflora dragen bij aan je gezondheid op verschillende manieren (3). Ze helpen bij je spijsvertering door voedingsstoffen te verteren die je lichaam niet zelf kan verteren. Hierbij komen gezonde stoffen vrij die je lichaam kan gebruiken. Daarnaast draagt het microbioom bij aan een goed immuunsysteem. De goede bacteriën in je darmen vormen een barrière voor slechte bacteriën om te voorkomen dat deze je lichaam binnendringen.
Het microbioom ontstaat al bij de geboorte
Die bacteriën doen dus veel goeds, maar hoe kom je aan al die bacteriën in je lichaam? De vorming van het microbioom begint al bij de geboorte. Een ongeboren baby in de buik van de moeder wordt nog afgeschermd tegen bacteriën door de baarmoeder (4). Bij de geboorte start vervolgens de vorming van het microbioom, waarbij de manier van bevalling van grote invloed is. Een natuurlijke bevalling stelt een kersverse baby direct bloot aan de darmbacteriën van de moeder. Deze ontmoeting zorgt ervoor dat het microbioom van de baby lijkt op dat van de moeder. Baby’s die geboren worden door een keizersnede komen niet in aanraking met deze bacteriën. Dit is terug te zien in de samenstelling van hun darmflora; deze lijkt meer op het microbioom dat aanwezig is op de huid (5). Dit heeft grote gevolgen voor de afweer van de baby. Baby’s die via een keizersnede geboren worden hebben een grotere kans op onder andere darmklachten en allergieën later in het leven doordat zij niet in aanraking zijn gekomen met de darmbacteriën van de moeder. Na de geboorte krijgt de baby een nieuwe voorraad bacteriën binnen via de moedermelk. Al binnen de eerste 3 levensjaren komt het microbioom grotendeels vast te liggen en blijft de samenstelling veelal stabiel tot in de volwassenheid.
Hoe blijft het microbioom gezond?
Veel factoren spelen een rol bij het in stand houden van een stabiel microbioom. Een gezond en stabiel microbioom bevat een goede balans tussen veel verschillende bacteriesoorten (6). Een deel van je microbioom wordt bepaald door aanleg, maar ook veel omgevingsfactoren kunnen de samenstelling beïnvloeden. Zo zijn beweging, slaap, ziekte, stress, leeftijd, medicijngebruik en voeding van belang (7). Voldoende beweging, bijvoorbeeld, zorgt voor een gezonde variatie aan bacteriën in het microbioom. Jongvolwassenen die veel bewegen hebben meer van de gezonde Firmicutes bacteriën in hun lichaam. Hoe dit werkt? Dit heeft te maken met de darm-breinconnectie. Via zenuwen staan de darmen in contact met de hersenen. Het effect van beweging op de darmflora lijkt te maken te hebben met de invloed op de communicatie tussen de darmen en het brein (8). Los van elkaar zijn beide organen gelinkt aan positieve effecten van beweging. Zo kan beweging symptomen van prikkelbare darmsyndroom en depressie verminderen. De link met het microbioom lijkt daarom aannemelijk, maar moet nog bewezen worden.
Wat als de balans verstoord is?
Een goede balans is dus belangrijk, maar wat gebeurt er als deze balans verstoord is? Wanneer bepaalde bacteriesoorten de overhand krijgen, raakt het microbioom uit balans. Dit kan je ziek maken en geeft een grotere kans op ontstekingen en ziektes zoals obesitas, prikkelbare darmsyndroom en kanker (7). Om een voorbeeld te geven: in mensen die een vetrijk dieet volgen, zal het microbioom zich zo aanpassen dat er meer bacteriën aanwezig zijn die energie halen uit vet voedsel. Deze bacteriën zetten die energie ook weer om in vet, wat kan leiden tot obesitas (9). Een ander voorbeeld is de ziekte van Crohn. Bij deze darmaandoening is de hoeveelheid verschillende soorten darmbacteriën verlaagd (10). Vooral de gezonde Firmicutes[HL1] zijn in mindere aantallen aanwezig bij mensen met Crohn. Daarnaast worden onterecht gezonde bacteriën aangevallen door het immuunsysteem (1). Een verstoorde balans in je microbioom kan dus grote gevolgen hebben voor je gezondheid.
Antibiotica hebben een negatieve invloed op darmbacteriën
Bij ziektes zoals een darminfectie gebruik je antibiotica om weer beter te worden, maar dit kan juist slecht zijn voor de gezondheid van je darmflora. Antibiotica zijn bedoeld om ziekmakende bacteriën te doden, alleen ze werken niet altijd erg specifiek en kunnen daarom ook gezonde bacteriën in de darmen aanvallen. De darmziekte veroorzaakt door de bacterie Clostridium difficile kan bijvoorbeeld behandeld worden met het antibioticum vancomycine, maar door de brede werking kan dit antibioticum ook andere bacteriën doden (11). Na een antibioticakuur neemt de variatie van bacteriesoorten in de darmflora sterk af, wat zorgt voor een verkeerde balans (12). Het verschilt per persoon hoe snel het aantal verschillende bacteriesoorten weer toeneemt.
De invloed van voeding op het microbioom
In het onderhoud en het weer sterk maken van het microbioom na een disbalans door ziekte of antibiotica, speelt voeding een grote rol. Wat je zelf eet is ook wat je darmbacteriën voorgeschoteld krijgen. De relatie tussen dieet en het microbioom is namelijk tweezijdig (7); de aanwezige bacteriën bepalen welke voedingsstoffen het lichaam goed kan verteren, maar door het aanpassen van je dieet kun je ook de aanwezige bacteriën veranderen. Door te helpen bij de vertering van voedingsstoffen produceren de bacteriën nuttige stoffen, zoals energie, vitaminen of ontstekingsremmende stoffen. Het ligt aan de aanwezige bacteriën welke voedingsstoffen zij kunnen verteren en dit uit zich in hoe jij je voelt na het eten. Heb je wel eens een opgeblazen gevoel gehad na het eten? Misschien waren je darmbacteriën dan niet zo tevreden met wat je ze hebt voorgeschoteld.
Het microbioom in het behandelen van ziektes
Naast de rol van het microbioom in het herstel na ziekte, kan het microbioom ook worden aangepakt in het behandelen van ziektes. Onderzoekers ontdekken steeds meer over de relatie tussen het microbioom en bepaalde ziektes, en dit opent ook weer mogelijkheden voor nieuwe behandelingen. Een veelbelovende nieuwe therapie is een microbioomtransplantatie (13). Het microbioom van de patiënt wordt vervangen door het microbioom van de gezonde donor. Dit houdt in dat een beetje speciaal behandelde poep van een gezond persoon door een arts wordt ingebracht in de darmen van een patiënt. Met andere woorden: het is een soort bloedtransfusie, maar dan met poep. Dat klinkt misschien gek, maar met deze methode kunnen bijvoorbeeld patiënten met ernstige diarree door een darminfectie met Clostridium difficile goed behandeld worden (14). Op die manier is het dus mogelijk om het microbioom aan te pakken tegen ziektes.
Wat kun jij zelf doen om een gezond microbioom te houden?
Om gezond te blijven en ziektes te voorkomen is het ook goed om zelf aandacht te besteden aan je microbioom. Dit kan door middel van de eerdergenoemde invloeden zoals beweging, slaap en ontspanning, maar het meeste is bekend over de invloed van voeding. Er zijn bepaalde voedingsstoffen die je kunt eten om de groei van goede bacteriën te stimuleren, waaronder vezels. Vezels zitten veel in volkorenproducten, groente, fruit, peulvruchten en noten. Het volgen van een vezelrijk dieet voor 2 weken lang verandert het microbioom al voor 20% (15). In Nederland eten we gemiddeld 20 gram vezels per dag (16), terwijl geadviseerd wordt om 30 tot 40 gram vezels te eten (17). Je zou dus meer vezels in je dieet kunnen stoppen om jouw darmflora positief te beïnvloeden. Zulke voedingsvezels heten ook wel prebiotica. Een andere manier om je darmflora gezond te houden door middel van voeding is door probiotica. Voorbeelden van producten met probiotica zijn yoghurt en Yakult. Dagelijkse inname van Yakult helpt bij de spijsvertering en verlicht daarmee symptomen van verstopping (18). Er zijn dus veel mogelijkheden om via voeding zelf te zorgen voor een gezond microbioom.
Het lijkt dus heel gemakkelijk om goed voor je microbioom te zorgen: goed slapen, gezond eten, voldoende bewegen en regelmatig ontspannen. Maar dan blijft er een gedeelte van het microbioom over waar we vaak onbedoeld niet goed voor zorgen: de huid. We denken over het algemeen dat douchen goed voor ons is en voelen ons daarna lekker fris. Te veel douchen heeft echter een nadeel: als je te vaak grondig je huid schrobt, haal je veel bacteriën, goed en slecht, weg (19). Dit kan juist leiden tot infecties en ontstekingen. Denk dus eens aan je microbioom tijdens je volgende wasbeurt.
Toekomstmuziek
Bij het denken aan je microbioom is het wel belangrijk om te onthouden dat het per persoon verschilt wat gezond voor diegene is. Jij hebt misschien wel die ene bacteriesoort die lactose goed kan verteren, maar iemand anders niet. Daardoor kan het per persoon verschillen hoe goed je tegen lactose kunt. In de toekomst is het misschien zelfs mogelijk om persoonlijke voedingsadviezen te krijgen, gebaseerd op jouw microbioom (6). Je zou dan je microbioom kunnen laten testen op basis van een beetje van jouw poep, waarna je hoort hoe jouw lichaam naar verwachting zal reageren op een bepaald dieet. Op die manier kunnen gezondheidsadviezen meer gepersonaliseerd worden. Jij kunt je microbioom nu alvast een beetje helpen door gevarieerd te eten en een gezonde leefstijl te houden. Want als jij de bacteriën helpt, helpen zij jou ook.
Over de gastauteur: Deze blog is geschreven door Miriam Schutte. Zij is bijna afgestudeerd van de master Infection & Immunity (Biomedische Wetenschappen) in Utrecht en heeft een passie voor schrijven.
Referenties
1. Turnbaugh PJ, Ley RE, Hamady M, Fraser-Liggett CM, Knight R, Gordon JI. The Human Microbiome Project. Nat 2007 4497164. 2007 Oct 17;449(7164):804–10.
2. Gilbert JA, Blaser MJ, Caporaso JG, Jansson JK, Lynch S V., Knight R. Current understanding of the human microbiome. Nat Med 2018 244. 2018 Apr 1;24(4):392–400.
3. Adak A, Khan MR. An insight into gut microbiota and its functionalities. Cell Mol Life Sci 2018 763. 2018 Oct 13;76(3):473–93.
4. Dominguez-Bello MG, Godoy-Vitorino F, Knight R, Blaser MJ. Role of the microbiome in human development. Gut. 2019 Jun 1;68(6):1108–14.
5. Ursell LK, Metcalf JL, Parfrey LW, Knight R. Defining the human microbiome. Nutr Rev. 2012 Aug 1;70(suppl_1):S38–44.
6. Valdes AM, Walter J, Segal E, Spector TD. Role of the gut microbiota in nutrition and health. BMJ. 2018 Jun 13;361:36–44.
7. Mousa WK, Chehadeh F, Husband S. Recent Advances in Understanding the Structure and Function of the Human Microbiome. Front Microbiol. 2022 Feb 3;13:111.
8. Dalton A, Mermier C, Zuhl M. Exercise influence on the microbiome–gut–brain axis. 2019 Sep 3;10(5):555–68.
9. Bäckhed F, Ding H, Wang T, Hooper L V., Gou YK, Nagy A, et al. The gut microbiota as an environmental factor that regulates fat storage. Proc Natl Acad Sci U S A. 2004 Nov 2;101(44):15718–23.
10. Manichanh C, Rigottier-Gois L, Bonnaud E, Gloux K, Pelletier E, Frangeul L, et al. Reduced diversity of faecal microbiota in Crohn’s disease revealed by a metagenomic approach. Gut. 2006 Feb;55(2):205–11.
11. Courvalin P. Vancomycin Resistance in Gram-Positive Cocci. Clin Infect Dis. 2006 Jan 1;42(Supplement_1):S25–34.
12. Dethlefsen L, Relman DA. Incomplete recovery and individualized responses of the human distal gut microbiota to repeated antibiotic perturbation. Proc Natl Acad Sci U S A. 2011 Mar 15;108(SUPPL. 1):4554–61.
13. Harkins CP, Kong HH, Segre JA. Manipulating the Human Microbiome to Manage Disease. JAMA. 2020 Jan 28;323(4):303–4.
14. Khoruts A, Dicksved J, Jansson JK, Sadowsky MJ. Changes in the composition of the human fecal microbiome after bacteriotherapy for recurrent clostridium difficile-associated diarrhea. J Clin Gastroenterol. 2010 May;44(5):354–60.
15. Johnson A, Houtti M, Saboe A, Koecher K, Menon R, Knights D. Whole Wheat and Bran Cereal Affects Microbiome Stability. Curr Dev Nutr. 2021 Jun 7;5(Supplement_2):1162–1162.
16. Inname vezel | Voedselconsumptiepeiling. https://www.wateetnederland.nl/resultaten/energie-en-macronutrienten/inname/vezel
17. Vezels | Voedingscentrum. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vezels.aspx]#blok1
18. Chen M, Ye X, Shen D, Ma C. Modulatory Effects of Gut Microbiota on Constipation: The Commercial Beverage Yakult Shapes Stool Consistency. J Neurogastroenterol Motil. 2019 Jul 1;25(3):475.
19. Sfriso R, Claypool J. Microbial Reference Frames Reveal Distinct Shifts in the Skin Microbiota after Cleansing. Microorg 2020, Vol 8, Page 1634. 2020 Oct 23;8(11):1634.